İSMET PAŞA CADDESİ’NİN BAŞ DÖNDÜREN DEĞİŞİMİ

Karaman’ın nabzının attığı İsmet Paşa Caddesi’nde günlük hayat 20 saatin üzerine çıktı. Cadde esnafı ile yaptığımız ayaküstü sohbetlere göre, bu yıl caddede hayat 06.30’da başlamakta, ertesi gün 3.30’a kadar devam etmektedir.

Yedi sekiz yıl öncesine kadar bu cadde de, yaz mevsimi haricinde özellikle akşamları erken saatlerde herhangi bir sokak gibi tenhalaşarak ıssız bir karanlığa gömülürdü. Sadece yaz aylarına özgü olan hareketlilik ve yoğunluk şimdi yılın her mevsimine, günün her saatine yayılmış durumda. Şehrin diğer caddeleri I. ve II. İstasyon Caddesi ile 30. Metrelik Yol(Atatürk Bulvarı), bu yoğunluktan nasibini alsa da İsmet Paşa’ya alternatif olmaktan çok uzak.

Caddenin yaşadığı değişim ve dönüşüm artık takip edilemez duruma geldi. Bu süreç böyle devam ederse 10 yıl sonra, 10 yıl önceki mekân ve binalar hatırlanamaz hale gelecek.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Cadde

İsmet Paşa Caddesi’ni gösteren en eski belgeler,  1917 ve 1921 tarihli iki adet krokidir. 1921 yılında Sapancalı Hasan Hüsnü’nün yazdığı Karaman Tarihi’nde ortaya çıkan krokide şehrin önemli yerleri gösterilmiştir.

Bu krokiye göre cadde, Belediye Meydanı’ndan (Atatürk Parkı) Şekerbank’ın bulunduğu noktaya kadar uzanmaktadır. Buradan kırılan cadde dar bir sokağa dönüşüp geniş bir kavisle Aktekke Camii arkasına ulaşarak Çarşı Caddesi (Gazi Paşa Cad.) ile kesişmektedir. Az ileride de İstasyon Caddesi ile birleşmektedir.

Krokide isimlendirilmiş ve işaretlenmiş mekânlar, caddenin çarşı tarafında yani güney kanadındadır. Yukarıdan aşağıya bu mekânlar şöyledir: İki şadırvanı ile Belediye Meydanı (Atatürk Parkı), Belediye Binası (Taş Bina), Otel, Mektep (Canbaz Kadı Mektebi), boş arsa (Ziraat Bankası), büyük bir alan (Yeni Han, sonra hükümet konağı, şimdi Kuğulu Park).

Karaman’ın büyüklerinden dinlediğimiz, eski Karaman resimlerinden gördüğümüz kadarı ile caddenin kuzey kanadında yine bir dizi taş bina bulunmakta idi. Bu binalar 1960’tan önce kaldırılmıştır. Cadde zemini Arnavut kaldırımı tarzında döşeliydi.

Caddenin bilinen en eski mekânı Canbaz Kadı Abdurrahman Efendi’nin Türbesi ve Mektebidir. Günümüze kadar gelemeyen Canbaz Kadı Mektebi 1531, Canbaz Kadı Türbesi ise 1535 tarihlidir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Cadde!

Cadde, Osmanlı’dan gelen genel görünümünü birkaç değişiklik dışında 1960lara kadar korumuştur. İlk değişime uğrayan yer, Belediye Meydanı’dır. Meydan, Cumhuriyet ile beraber tahmini 1923-1925 arası yeşil bir parka, Cumhuriyet’in onuncu yıl kutlamaları dolayısı ile de 33’te resmi törenlerin yapıldığı bir alana dönüşmüştür. Halen de statüsünü korumaktadır.

Canbaz Kadı Mektebi 1936 yılında yıkılarak yerine Halkevi yapılmıştır. Halkevinin kapanması sonrası bina,  Kız Sanat Enstitüsü (1958)  ve Akşam Sanat Okulu olarak kullanıldı. 1964’te bina yıkıldı.

Caddenin henüz I. İstasyon ile birleşmediği yıllarda Hacıbeyler Camii tamir edilerek kütüphane haline getirildi. 1947

Verilen bilgilere göre Ziraat Bankası 1955 yılı civarında şimdiki binasına taşındı.

Caddenin gelişimine yön veren en önemli olaylardan biri 1957 yılında Yeni Han harabesi üzerine yapılan Hükümet Konağı’dır. Taş binadaki Hükümet Konağı’nın buraya taşınması ile nüfus, adliye gibi önemli devlet daireleri de bu binaya geldi. Mekân, bir anda şehrin en merkezi noktasına dönüştü.

Cadde bugünkü karakterine kavuşuyor!

Caddenin gelişiminde asıl dönüm noktası caddenin alt tarafının açılmasıdır. Şekerbank noktasında biten 216 mlik cadde, Kemal Kaynaş’ın aşağı tarafı yani I. İstasyon ile birleşen bölümü açması ile 450 m.ye çıktı. Halen de cadde bu görünümünü korumaktadır. Caddenin açılış tarihi 1958 yılı olarak kesinleşti.

Caddenin aşağı tarafının açılması ile bu bölümde yapılanma hızlı bir şekilde devam etti. Naci Özpeynirci ve ortaklarının 1960’da açtıkları Yeni Sinema, caddeye yeni bir kitle ve yeni bir hareket getirdi. Devamında yapılan Şekerbank, Ömer Boyacıoğlu Pasajı (Şekerbank’ın karşısı), şehrin merkezini tamamen buraya taşıdı. 1965 yılında Masaralı Küçükbasmacılar, II. İstasyon’un köşe başına şimdiki apartmanlarını yaptılar. Bu apartman uzun yıllar, Tapu ve Kadastro Müdürlüğü olarak hizmet verdi.

Postane binasının, Atatürk Parkı’nın karşısına ne zaman yapıldığını tespit edemedik. Tarihi resimlerden anlaşıldığına göre 1960’tan önce burada olduğu anlaşılıyor.

Aktekke Camii yanındaki üçgen alan Mehmet Bey Parkı olarak düzenlendi. Tarih olarak en erken 1960ların ilk yarısını tespit edebildik. Parkın arkasına ve Süleyman Bey Hamamı’nın sırtına Park kahvesi yapıldı.

Cadde 1970lerde son şeklini aldı. Hacıbeyler Camii’nin arkasındaki çukura Gümüşler Çarşısı yapıldı. Karşıdaki Park Kahvesi’ne 1979 yılından itibaren Bir Tat Lokantası yerleşti, on yıl sonra Fen Kuru Temizleme’nin yanına taşındı.

Caddenin yukarı taraf kuzey kanadı, 70lerin ortasından itibaren yeni binalarla dolmaya başladı. Taş binanın karşısına Belediye binası ve Yunus Emre Konferans Salonu yapıldı.  Zemindeki pasajın sol tarafında Türk Ticaret Bankası uzun yıllar hizmet verdi. İki alt sırada Leylekli banka yani Yapı Kredi Bankası da ilk hizmet binasını açtı.

Cadde üzerinde dönüşüme uğrayan önemli mekânlardan biri de Selamet Oteldir. Simetrik aslan heykelleri ile çift merdivenli girişi bulunan yarı toprak yarı ahşap otel binasının yerine 70lerin ortasında şimdiki betonarme bina yapıldı. Otel,dört yıl önce işlerine son verdi. Bina iş yeri olarak hizmete devam etmektedir.

Caddenin önemli mekânlarından biri de Nas Oteldir. Naci Özpeynirci’nin sauna yapma amacı ile başladığı binayı, Nasların dayısı Faik Çavuşoğlu satın alır. Bu bina sonra Naslara geçer. Naslar da buraya beş katlı apartman dikerek altını Arçelik bayisi, üstünü ise mobilya mağazası olarak işletirler. Binanın zemin katı son birkaç yıla kadar Arçelik bayiliğine devam etti. Apartmanın üst katları 80lerin sonuna doğru çift yıldızlı otele dönüştürüldü. Halen de otel olarak hizmet vermektedir.

Vakıfbank’ın binası da bu yıllarda yapıldı. Vakıfbank buraya taşınmadan önce Sümerbank civarında hizmet veriyordu.

Cadde ve Karaman ile özdeşleşmiş mekânlardan Süreyya Büfe de 1973 yılında Hükümet Konağı’nın alt köşesine açıldı. 2011 yılında Kuğulu Park’ın yapılması ile karşıdaki ara sokağa taşındı

80leri çok az değişiklikle geçen cadde, 90larda iki büyük değişiklik yaşar. Belediye, mezbaha ile buzhanenin olduğu yere şimdiki binasını yaparak İsmet Paşa’dan ayrıldı. Postane de arka taraftaki şimdiki binasına taşındı.  Yerine Yunus Emre Parkı yapıldı.

2010 ve 2013 arası cadde üzerindeki değişim ve dönüşümler hızlandı. Yunus Emre Parkı Türkçe Parkı’na dönüştü. Yunus Emre heykelinin yerini, Kültigin anıtı aldı. 2011

Cadde zemini şose yol haline getirildi. Yeni ışıklandırma sistemi döşendi. 2012

2002’de valiliğin taşınması sonrası atıl durumdaki Hükümet Konağı’nın yerine Kuğulu Park yapıldı. 2012

Atatürk Parkı zemini yenilendi. 2012

Emlak Kredi Bankası yıkılarak Canbaz Gazi Parkı yapıldı. 2013

Caddede birçok işletme defalarca el değiştirdi. El değiştirmeden çalışmaya devam eden üç eski işletme Şekerbank, Fen Kuru Temizleme ve Işık Eczanesidir.

Cadde Üzerindeki Etkinlikler

Cadde önemini arttırdıkça toplu etkinliklerin de vitrini oldu. Resmi törenler, dil bayramı kutlamaları ve kitlesel kutlamalar gösteriler caddenin ev sahipliği ile yapıldı.

Hükümet Konağının caddeye bakan yüzünde milli bayram kutlamaları 80lere kadar devam etti. Esnaf, dernek vakıf katılımlı dil bayramı kutlamaları 90lara kadar cadde üzerinde yapıldı.

Milli bayramlar dolayısı ile okullar arası koşu yarışmaları, cadde üzerinde Taş Bina önünde olmuştur.

Cadde kitlesel sevinç ve üzüntülerin de gösteri merkezliğini halen devam ettirmektedir. Protestolar, düğün alayları, milli ve kulüp takımlarının zafer kutlamaları, faytonlu şehir gezileri, dernek, vakıf ve siyasi parti etkinlikleri hep caddenin ev sahipliğinde gerçekleşmiştir.

Merkezi ve yerel yönetim temsilcileri ile parti temsilcilerinin Dil Bayramı, Yunus Emre ve Milli Bayram kutlamaları içindeki kortej yürüyüşleri de eskiden beri cadde üzerinde gerçekleşmektedir.

Ve tabii ki geceleri caddeyi bir festival havasına sokan halk gezintileri.  Nüfusun artması, şehir dışı misafirlerin gelişi ve orucun yaz aylarına gelmesi ile bu sene cadde tavan yaptı. Görünen o ki, gelecek yıllarda caddenin çekiciliği ve yoğunluğu daha da artacak. Halkın gezi rotasyonu caddeyi de aşarak Atatürk Parkı-Kale istikametinde devam edecek.

Caddenin geleceği

Caddenin merkezîlik işlevi artarak devam etse de alt bölümdeki binalar ve bazı işletmeler caddeye hiç yakışmamaktadır. Caddenin gecekondu görünümünü değiştirmek için büyük düşünmek gerekmektedir. Toptan bir dönüşüm kaçınılmazdır. Kaleden Atatürk Parkına kadar olan alan, tarihi eserlerin siluetine uygun genel bir tasarımla sosyal ve kültürel işlevli mekânlara dönüştürülmelidir. Kaçınılmaz olan da budur.

Son olarak araştırmalarımız boyunca oluşan görsel, yazılı ve sözlü kaynaklar da gösterdi ki, her mekânın her binanın ayrı bir hikâyesi var. Sadece özetin özetini verebildiğimiz, aslında her cümlenin bir konu başlığı olduğu cadde, kitaplaşmayı hak ediyor.

Bilgi ve hatıralarını cömertçe paylaşan değerli Karamanlı hemşeri ve büyüklerime teşekkürler: Ahmet Talat Duru, Remzi Tartan, Süreyya Kayalık, Musa Küçükbasmacı, Fadime Güven, İsmail Güven, Necati Güngör, Mehmet Ali Ün, Nadir Nas, Mehmet Epbaygün, İbrahim Şakır, Ali Özpeynirci, Şehabettin Yavuzaslan, Sami Kantar, Nurettin Doğan, Ali Kaymaz