KARAMAN'DA MEVLEVİ MEZAR TAŞLARI

 

Karaman’da Mevlevi Mezar Taşları

Yusuf Yıldırım

        I.       Giriş

Mevlâna’nın torunu Ulu Arif Çelebi tarafından Mehmed Halîfe’ye kurdurulduğu bilinen ve Mâder-i Mevlâna Dergâhı, Karaman Mevlevîhânesi, Aktekke Camii adlarla günümüze gelen yapı, bugün Mâder-i Mevlâna Camii ya da Aktekke Camii olarak daha çok tanınmaktadır (Konyalı 1967: 229; Gülcan 1977: 15). Yapının ilginç bir özelliği de hem içinde hem de bahçesinde yoğun sayılabilecek mezara ve mezar taşına sahip olmasıdır. Külliyenin varlık sebebi, 1224 yılındaki vefat eden Mevlâna’nın annesi Mümine Hatun’un burada yatıyor olmasıdır. Mevlâna ve ailesinin Karaman’da yaşadığı 1222-1229 yılları içinde kardeşi Alaeddin başta bazı vefat eden yakınlarının Mümine Hatun’un yanına gömüldüğü bilinmektedir. Karaman Mevlevîhanesi’nin kurulmasıyla beraber hem yapının içine hem de hazireye definler başladığı haziredeki tarihli ve tarihsiz mezar taşlarından da anlaşılmaktadır.

Mader-i Mevlâna Camii Haziresi’nde bugün 85 adet mezar taşı vardır. Hazirenin mezar taşlarının tamamını, Harun Şahin, 2016 yılında Kosova’da düzenlenen Arap Harfli Yazıtlar ve Mezar Taşları Çalıştayı’nda bildiri olarak sunmuştur (Şahin, 2017: 297- 343). Haziredeki bir mezar taşının Mevlevi mezar taşı olup olmadığı başlık tipinden ya da kitabesindeki bilgiye göre belirlenmektedir. Bu ölçütlerin dışında kalan; 14. ve 15. yy hazire mezar taşlarına Mevlevi mezar taşı demek kadar Mevlevi mezar taşı değil demek zordur. Başlık tipi ve başlık tipine göre hazirede tespit edilebilen Mevlevi mezar taşı sayısı 7’dir. Bir Mevlevi mezar taşı da Demir Gömlek Türbesi Haziresi’ndedir.

Karaman’daki Mevlevi mezar taşları, tip, süsleme, malzeme ve yazı özellikleriyle bu yazıda anlatılacaktır.

Anlatımda açıklama, nesnel betimleme, metin çevirisi yöntemleri kullanılacaktır.

     II.       Karaman’daki Mevlevî mezar taşları

Karaman’da tespit edilmiş Mevlevî mezar taşı sayısı 8’dir. Bu mezar taşları, en eskisinden başlayarak tarihi sırasında göre ele alınacaktır.

1.  Lubbuhu Ahmed el-Mevlevî’nin mezar taşı

Akademik Sayfalar’da ayrıntılı işlendiği için (Yıldırım, 2022:662-666) bu mezar taşına burada çok kısa değinilecektir. Lubbuhu Ahmed el-Mevlevî’nin 1374 tarihli mezar taşı, aynı zamanda günümüze gelebilmiş Karaman’ın “tarihli en eski ikinci mezar taşı”dır. Daha eski tarihli olanı ise Karaman Müzesinde bulunan Celaleddin Muhammed’in 1363 tarihli mezar taşıdır.

Lubbuhu Ahmed el-Mevlevi mezar baş taşı ön yüz, Mâder-i Mevlana Camii Haziresi, 2011, Foto:  Yusuf Yıldırım

Lubbuhu Ahmed el-Mevlevî’nin mezarı, mermem baş taşı, ayak taşı ve tüf sanduka biçiminde yapılmıştır. Dikdörtgen prizmal sanduka 150x35x35 cm; baş taşı 130x35x8 cm, ayak taşı, 110x35x8 cm ölçülerindedir. Hem baş taşı hem de ayak taşı üç dilimli tepelik, sivri kemerli taç, S/C kıvrımlı ara bölüm ve kenarlarında zarlı sütünce bulunan dikdörtgensel yüzey tipinde yapılmıştır.

Süsleme, üç dilimli tepelik, kapalı rumi motifi, silmeler, yivli sütünce, zardır.

Lubbuhu Ahmed el-Mevlevi mezar baş taşı arka  yüz, Mâder-i Mevlana Camii Haziresi, 2011, Foto:  Yusuf Yıldırım

Mezar taşı kitabesi

Baş taş ön yüz:

(.........)

fe-stagferû ve-rhamû (...)

ve ikra’ âlâ kitabi’llahi fe-kûlû

(.........)

(..........)

(..........)

Baş taş iç yüz:

ve kad (.......) fî sebîlillah

min şehri Zilhicce hamse

ve seb’îne- ve seb’a-miete

Lubbühü Ahmed

el-Mevlevî

Ayak taşı iç yüz:

fî şehri Rebî’u’l-evvel

senete tis’a ve seb’’ine ve seb’a miete

en-nâsu fe-izâ yenâmû

mâtu intebehu

Ayak taşı ön yüz:

merg nîst vü hayât hayli nîst

merg nümâ aks-i bed nazar

kafirî cihân

bed ömür sanki ömr-i dem nîst

Lubbuhu Ahmed el-Mevlevi mezar ayak taşı ön yüz, Mâder-i Mevlana Camii Haziresi, 2011, Foto: Yusuf Yıldırım

  

Kitabenin Türkçe çevirisi:

Baş taş ön yüz

(.......)

rahmet dileyiniz ve bağışlanma

isteyiniz

Allah’ın kitabı üzerine okuyun

ve

şöyle deyin...

(........)

Baş taş arka yüz:

775 yılı Zilhicce ayı

Lubbühü Ahmed el-Mevlevî

Ayak taşı arka yüz:

779 yılı Rebi’u’l-evvel ayı

İnsanlar uyudukları zaman

ölürler ve ölüm nları uyandırır.

Ayak taşı ön yüz:

ölüm boş ve hayat daha boş

ölüm bu yalan dünyaya kötü

bakışın resmidir

kötü geçmiş bir ömür, ömrün

boş bir anı gibidir

Lubbuhu Ahmed el-Mevlevi mezar ayak taşı arka yüz, Mâder-i Mevlana Camii Haziresi, 2011, Foto: Yusuf Yıldırım

2.  Mehmed oğlu Ali Bey mahdûmu Hüseyin’in mezar taşı

Mezar taşı, Mâder-i Mevlâna Camii Hazîresi’ndedir. Kitabesine göre Ali Beyoğlu Hüseyin genç yaşta -dermansız bir hastalıktan- ölmüştür. Mezar taşı başlığındaki sikkeye göre Ali Bey oğlu Hüseyin genç bir Mevlevîdir. Kitabede adı geçen babası Ali Bey ve dedesinin de Mevlevî olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. “bu civân ucdı cennet bagına/ehli kaldı vâlideynin yanına” ifadesinden anne babasının daha önce öldüğü anlaşılıyor. Ölüm tarihi H 1225 M 1810’dur.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar taşı başlık, boyun ve dikdörtgen gövdeden oluşmuştur. Kabartma tekniğinde, 100x45x20 cm ölçülerinde yapılmıştır. Başlık Mevlevî sikkesidir. Prizmatik biçimlendirilen boyunun alınlığı, tarih satırı olarak kullanılmıştır.

Gövdeye beş satırda sülüs kitabe işlenmiştir. Satırlar ve kenarlar ince ve düz silmeler ile belirlenmiştir.

Süsleme Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

sene 1225

bu civân ucdı cennet bâgına

ehli kaldı vâlideynin yanına

el-merhûm el-magfûr Mehmed

oğlu Ali Beg mahdûmı

Hüseyin rûhuna Fâtiha

Kitabenin dil içi çevirisi

sene H 1225/ M 1810

bu delikanlı uçtu cennet bahçesine

eşi kaldı, (o) anne babasının yanına

merhûm magfûr Mehmed oğlu Ali Beg oğlu

Hüseyin rûhuna Fâtiha

 

Mehmed oğlu Alibey oğlu Hüseyin’in mezar taşı, 1810 , Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi, 2011, Foto YY 

3.  Abdulcelâl Efendi’nin mezar taşı

Mezar taşı, Mader-i Mevlânâ Camii Hazîresi’ndedir. Sahibi hakkındaki bilgiler, kitabede yazıldığı kadardır. H 1230 M 1814/1815 tarihinde ölmüştür.

Mezar taşı başlığı özensiz biçimlendirilmiş bir Mevlevî sikkesi gibi görünümündedir. Buradan hareketle Abdulcelal Efendi’nin bir Mevlevî olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar taşı, başlık, boyun ve gövdeden oluşmuştur. Kabartma tekniğinde 100x40x12 cm ölçülerinde işlenmiştir. Dikdörtgen gövdede beş satır sülüs yazılı kitabe vardır. Kitabe, çoğu kısımları okunamayacak kadar silinmiştir.

Süsleme düz sarıklı Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

lâ ilâhe illâllâh

Muhammederrasûlullâh

el-merhûm el-magfûr

Allah Abdu-

-lcelâl Efendi’nin rûhuna

Fâtiha

(..........)

sene 1230

 

Abdülcelâl Efendi, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi, 2011, Foto YY

 

4.  Ermenekli İsmail Aga ve oğlu Derviş Mustafa’nın ortak mezar taşı

Mezar, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi’ndedir. Mezar taşı çift künyelidir. Mezarda Ermenekli İsmail Ağa ile oğlu Derviş Mustafa yatmaktadır. Ermenekli İsmail Ağa’nın “aga” unvanından döneminin zengini ve ileri geleni olduğu, oğlu Mustafa’nın da adının başındaki “Derviş” ifadesinden ve mezar taşı başlığından bir Mevlevî dervişi olduğu anlaşılmaktadır. Kitabeye göre baba İsmail Ağa, H 1263 M 1847; oğlu Derviş Mustafa H 1290 M 1874 yılında ölmüştür. Mezar taşının, oğul Mustafa’nın H 1290 M 1874’teki ölümü sonrası sıfırdan ya da ikinci kez dikildiğini söylemek mümkündür. Baba ile oğul hakkındaki bilgiler mezar taşı ile sınırlıdır.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar taşı 110x48x14 cm ölçülerinde kabartma tekniği ile işlenmiştir. Uzun ve özensiz yapılmış Mevlevî sikkeli bir başlık yine uzun boyun ile dikdörtgen bir gövdeden oluşmuştur. Gövdeden boyuna geçerken üst köşeler pahlanmıştır. Gövde yüzeyine beş satır sülüs kitabe işlenmiştir.

Mezar taşında ilk göze çarpan; simetri, oran, ölçü ve denge gibi temel sanat ilkelerinin olmayışıdır. Gövde ve başlığa göre çok uzun boyun, fazla kesilmiş üst köşeler; bir taş ustasının kaba yontusudur.

Süsleme Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

lâ ilâhe illallah Muhammedun Rasûlullâh

el-merhûm el-magfûr

Ermenekli İsmail

Aga’nın rûhuna Fâtiha

sene 1263 ve mahdûmı

Derviş Mustafa’nın rûhuna

Fâtiha sene 1290

 

Ermenekli İsamil Ağa (1847) ile oğlu Derviş Mustafa’nın mezar taşı, 1874, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi, 2011, Foto YY

5.  Karaman Telgraf Müdürü İsmail Efendi’nin oğlunun mezar taşı

Karaman Telgraf Müdürü İsmail Efendi’nin oğlunun mezar taşı, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi’ndedir. Sahibinin adı, yazılı olduğu satır silindiği için okunamamıştır. Kitabedeki bilgilere göre mezar sahibi, Telgraf Müdürü İsmail Efendi’nin oğludur. Mezar taşının küçüklüğünden anlaşılacağı üzere mezar sahibi çocukluk ya da ilk gençlik döneminde ölmüştür. Mezar taşı başlığına göre de Mevlevî tarikatındandır. Babanın da telgrafçı olmasına bağlı olarak mezar taşı 19. yy son çeyreğine tarihlendirilmiştir.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar taşı, başlık, boyun ve dikdörtgen gövdeden oluşmuştur. 70x37x11 cm ölçülerinde kabartma tekniği ile işlenmiştir. Boyun altıgen prizmaldir. Mevlevî sikkesi olan başlık da boyundan aldığı biçimle pramidal yükselir.

Tepesi kesilerek düzlenmiştir. Kitabenin sadece beş satırı toprak üstündedir. Beşinci satır ve taşın alt kısmı aşınmaya bağlı olarak silinmiştir. Muhtemel tarih satırı da orada idi. Gövde kenarları ve satırlar, düz silme ile belirlenmiştir.

Süsleme Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

bi-şefâ'at virin f-agfirlenâ

irhem-nâ hurmetiyçün meded hemîn

Hazret-i Mâder-i Mevlânâ

Karaman Telgraf

Müdîri İsmail Efendi’nin

mahdûmı (.............)

Kitabenin dil içi çevirisi

şefaatle bizi bağışlayın

 rahmet edin yardım edin hemen

Hazret-i Mader-i Mevlânâ hürmetine

Karaman Telgraf Müdürü İsmail Efendi’nin oğlu (.......)

 

Telgraf Müdürü İsmail Efendi’nin oğluna ait Mevlevî sikkeli mezar taşı,19 yy, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi, 2009, Foto YY

 

6.  Kafesî destârlı Mevlevî sikkeli bir mezar taşı

Mezar taşı Mader-i Mevlânâ Camii Hazîresi’ndedir. Kitabesi okunamayacak derecede aşınmış ve parçalanmıştır. Sadece baştaki “lâ ilâhe illallâh” satırı okunabilmektedir. Tipine göre mezar taşı 19. yy ikinci yarısına aittir.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar, bir baş taşı ve sandukadan oluşmuştur. Ayak taşı, yerinde yoktur. Baş taşı 117x31x15 cm, sandukası 140x40x55 cm ölçülerindedir. Baş taşı, başlık, boyun ve gövde biçiminde yapılmıştır. Başlık kafes örgülü destarlı Mevlevî sikkesidir. Gövde yüzeyinin tamamı, kitabe ile işlenmiştir.

Satırlar, soldan sağa aşağı yönlü eğiktir. Köşelik serlevha satırı olarak düzenlenmiştir.

Yüzey ve kitabe büyük oranda aşınmış olduğundan kitabe özelliğini kaybetmiştir. Satırlar ve kenarlar ince silmeler ile işlenmiştir.

Sandukanın sağ ve sol yüzeylerine, kitabeli, simetrik pano kabartılmıştır. Sandukanın kenarlığı ise kalın düz silme, oyma ince silme ve dış bükey ince silme olarak işlenmiştir.

Süsleme kafes örgülü destarlı Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

Huve

lâ ilâhe illallâh Muhammedun

Rasûlullâh

(.........................................)

(.........................................)

(.........................................)

(.........................................)

 

Kafesi sargılı Mevlevî sikkeli künyesiz bir mezar taşı, Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi, 2011, Foto YY

 

7.  Hâdimîzâde Sa’îd Efendi zâde Mustafa Gâlib Efendi’nin mezar taşı

Mezar taşı, Demirgömlek Türbesi Hazîresi’ndedir. Sahibi Mustafa Galib Efendi Hadimîzâdelerdendir. Aynı zamanda da Mevlevî’dir. Babası Ebu Sa’id Muhammed el-Hadimî’nin torunu Said Efendi’dir. H 1328 M 1910/1911 tarihinde ölmüştür.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar taşı, 100x45x8 cm ölçülerinde başlık, boyun ve dikdörtgen bir gövdeden oluşmuştur. Başlık püsküllü bir Mevlevî sikkesidir. Gövde ile başlığı üçgene yakın bir boyun bağlamaktadır. Alınlık serlevha olarak kullanılmıştır. Gövde yüzeyi altı satıra bölünerek kitabe ile işlenmiştir. Yazı celi taliktir.

Süsleme püsküllü Mevlevi sikkesidir.

Mezar taşı kitabesi

Huve

Ebu Sa’îd Muhammed el-

Hâdimî

hafîdi merhûm Sa’îd

Efendi zâde Mustafa

Gâlib Efendi’nin

rûhiyçün Fâtiha

1328

Kitabenin dil içi çevirisi

O (Allah)

Ebu Said Muhammed el- Hadimi’nin torunu merhûm Said Efendi zâde Mustafa Galib Efendi’nin ruhuna Fâtiha!

H 1328 M 1911

 

Ebu Said Muhammed el-Hadimi’nin torunu Said Efendi zade Mustafa Galib Efendi’nin mezar taşı, Demir Gömlek Türbesi Hazîresi, 2012, Foto YY

 

8.  Arab Alizâde Hâcı Muhammed Çelebi’nin mezar taşı

Mezar taşı Mâder-i Mevlânâ (Aktekke) Camii Hazîresi’ndedir. Arab Alizâde Hâcı Muhammed Çelebi hakkında bilgiler mezar taşı kitabesindeki kadardır. H 27 Zilhicce 1323 M 22 Şubat 1906 Perşembe günü ölmüştür. Mezar taşı başlığındaki Mevlevî sikkesi püskülünden anlaşılacağı üzere döneminin Mevlevî şeyhi ya da yakın bir statüde biridir. “rızâ dogrıdur ceyş-i dua amâde” kelimeleriyle ölümüne tarih düşürülmüştür.

Mezar taşının genel özellikleri: Mezar, baş taşı, ayak taşı ve açık sandukadan oluşmuştur. Baş taşı 170x28x12 cm, ayak taşı 130x25x10 cm ölçülerindedir.

Baş taşı, başlık, boyun ve dikdörtgen gövde olarak biçimlendirilmiştir. Bir Mevlevî sikkesi olan başlıktan gövdeye geçiş, kısa boyun ve omuz biçimli üçgen bölüm ile gerçekleşir. Üçgen bölüm yüzeyi serlevha olarak düzenlenmiştir.

Serlevhadaki “Huve” müsennâdır. Gövde yüzeyi, 12 eğimli satıra bölünerek kitabe alanı olarak değerlendirilmiştir. Eğimden dolayı oluşan sağ üst köşeliğe, bir çiçek yaprağı, kurdela ile düğümlenmiştir. Kitabedeki şiir; "aa/ba/ca/da/ea" kafiyeli mesnevi kalıplı yazılmıştır. Kusur ve eksiklerle dolu olsa da şiir vezni en yakın "fâilâtün/fâilâtün/fâilün" kalıbındadır. Son mısra ile ölüme tarih düşülmüştür.

Ayak taşı, sivri kemer ve dikdörtgen gövde olarak biçimlendirilmiştir. Gövde yüzeyine servi ağacı işlenmiştir. Üst köşelerle aynı hizada içine beş kollu yıldız işlenmiş oyma simetrik rozet yerleştirilmiştir.

Süsleme; destarlı püsküllü Mevlevi sikkesi, çift başlı servi ağacı, kurdelalı çiçek ve soyut yapraktır.

Mezar taşı kitabesi

_ . _ _ / _ . _ _ / _ . _

fâilâtün/fâilâtün/fâilün

Huve

rıhlet itdi Arab Ali zâde

Hâcı Muhammed Çelebi Üftâde

bendelik nâşı medfûn oldı

dergâh-ı Hazret-i Mevlana’da

şehr-i Zilhicce yirmi yedisi

meskeni cennet ola ukbâda

rûhuna Fâtiha ihvân okuya

âşikârâne gerek bühtâde

cevheri târîhi yerinde rızâ

doğrudur ceyş-i dua amâde

27 Zilhicce 1323

 

Arap Ali oğlu Hâcı Muhammed Çelebi’nin mezar baş  taşı, 1906,Mader-i Mevlana Camii Hazîresi,2011, Foto YY

 

Arap Ali oğlu Hâcı Muhammed Çelebi’nin mezar ayak taşı, 1906,Mader-i Mevlana Camii Hazîresi,2011, Foto YY

 III.        Değerlendirme

Karaman’daki Mevlevi mezar taşları tip, süsleme, malzeme, yazı özellikleriyle analiz edilmiştir.

1.  Tipoloji

Karaman’daki Mevlevi mezar taşlarından biri “sütunceli ve tepelikli mezar taşı”, yedisi “başlıklı mezar taşı” tipindedir.

2.    Süsleme

Karaman’daki Mevlevi mezar taşlarında tespit edilen süsleme ögeleri nesneli, bitkisel ve geometriktir.

a)    Bitkisel motifler

Kapalı form rumi, çift başlı servi ağacı, soyut yaprak, kurdelalı çiçek.

b)   Geometrik motifler

Üç dilimli tepelik, yiv, silme, dikdörtgen prizmal.

c)    Nesneli motifler

Sütunce, zar, Mevlevi sikkesi, düz sarıklı Mevlevi sikkesi, kafes örgülü destarlı Mevlevi sikkesi, kafes destarlı püsküllü Mevlevi sikkesi, püsküllü Mevlevi sikkesi, kurdela.

3.    Malzeme ve teknik

Karaman’daki Mevlevi mezar taşlarının yapımında malzemeler ve sayıları; tüf (4), mermer (3), kum taşı (1) biçimindedir. Sandukaların tamamı tüften yapılmıştır. Mezar taşlarının işleme tekniği kabartmadır.

4.  Yazı

Karaman Mevlevi mezar taşı kitabelerinin yazı türleri ve sayıları; celi talik (2), Selçuklu sülüsü (1), sülüs (5) biçimindedir.

a)      Tarihler

Tam tarihler: 27 Zilhicce 1323 (8. mezar taşı)

Ay ve yıl tarihleri:

min şehri Zilhicce hamse ve seb’îne- ve seb’a-miete: 775 yılı Zilhicce ayı (1. mezar taşı)

fî şehri Rebî’u’l-evvel senete tis’a ve seb’’ine ve seb’a miete (1. mezar taşı)

Sadece sene tarihleri: 1225 (2. mezar taşı), 1230 (3. mezar taşı), 1290 (4. mezar taşı), 1328 (7. mezar taşı)

Tarihsiz mezar taşı: 5. 6. mezar taşları

Ebced hesaplı tarihler: 8. mezar taşında, “cevheri târîhi yerinde rızâ/doğrudur ceyş-i dua amâde” beytinde mezar sahibinin ölümüne tarih düşürülmüştür.

b)      İsimler, lakaplar, sülaleler

İsimler: Ahmed el-Mevlevî, Mehmed, Hüseyin, Ali, Abdülcelal Efendi, İsmail Ağa, Said Efendi, Mustafa Galib Efendi

Yer İsimleri: Ermenek, Karaman,

Lakaplar: Lubbuhu, Arab

Ünvanlar: Efendi (4), Ermenekli, Aga, Derviş, zâde (4), Çelebî, Hacı

Meslek: Telgraf Müdürü

Sülaleler: Hâdimîzâde, Arab Alizâde

c)       Ayet: fe-stagferû ve-rhamû (...) ve ikra’ âlâ kitabi’llahi fe-kûlû (1. mezar taşı)

d)      Hadis: en-nâsu fe-izâ yenâmû mâtu intebehu (1. mezar taşı)

e)       Dua

Fâtiha. 6 adet mezar taşında Fâtiha ifadesi vardır. Lubbuhu Ahmed el-Mevlevî’nin mezar taşında Fâtiha ifadesi yoktur. 5. ve 6. mezar taşının kitabeleri aşırı yıprandığından Fâtiha ifadesi tespit edilememiştir.

Merhûm: 5 kez, magfûr: 4 kez geçmekte.

f)       Dilek

Beşinci mezar taşında dilek temenni vardır: bi-şefâ'at virin f-agfirlenâ/ irhem-nâ hurmetiyçün meded hemîn

g)      Sebep bildirme:

Genç iken ölme: bu civân ucdı cennet bâgına

Normal ölüm: Rıhlet itdi.

h)      Kelime-i Tevhîd: 3, 4 ve 6. mezar taşlarında “lâ ilâhe illallah Muhammedun Rasûlullâh” ifadesi vardır.

i)        Şiir ve güzel sözler:

1.mezar taşı

merg nîst vü hayât hayli nîst

merg nümâ aks-i bed nazar

kafirî cihân

bed ömür sanki ömr-i dem nîst

2. mezar taşı

bu civân ucdı cennet bâgına

ehli kaldı vâlideynin yanına

5. mezar taşı

bi-şefâ'at virin f-agfirlenâ

irhem-nâ hurmetiyçün meded hemîn

Hazret-i Mader-i Mevlânâ

Karaman Telgraf

Müdîri İsmail Efendi’nin

6. mezar taşı

rıhlet itdi Arab Alizâde

Hâcı Muhammed Çelebi Üftâde

bendelik nâşı medfûn oldı

dergâh-ı Hazret-i Mevlana’da

şehr-i Zilhicce yirmi yedisi

meskeni cennet ola ukbâda

rûhuna Fâtiha ihvân okuya

âşikârâne gerek bühtâde

cevheri târîhi yerinde rızâ

doğrudur ceyş-i dua amâde

ı) Edebi unsurlar/ Aruz ölçüsü

8. mezar taşındaki şiirin aruz kalıbı:

Arab Alizâde Hacı Muhammed Çelebi’nin mezar taşındaki şiir aruz kalıbıyla yazılmıştır.
Şiirin aruz kalıbı şöyledir:

bendelik nâşı medfûn oldı

_ . _ _ / _ . _ _ / _ . _

fâilâtün/fâilâtün/fâilün

2. mezar taşındaki şiirin aruz kalıbı:

bu civân ucdı cennet bâgına

. . _ _ / . _ _ _ / . _

feilâtün / mefâîlün / fe’lün

5. mezar taşındaki şiirin aruz kalıbı:

bi-şefâ'at virin f-agfirlenâ

. . _ _ / . _ _ _ / . _

feilâtün / mefâîlün / fe’lün

  IV.       Sonuç

Karaman’daki Mevlevi mezar taşlarının anlatıldığı bu yazıda 8 adet mezar taşının katalog bilgileri verildikten sonra bu mezar taşlarının tip, yazı, malzeme, süsleme, tarih ile metin ve içerik analiz-değerlendirmesi yapılmıştır.

Görüldüğü üzere doğru analiz edildiğinde süsleme, tarih, isim gibi ögeleriyle mezar taşlarından çok ilginç sonuçlar ortaya çıkmaktadır.

Karaman’daki Mevlevi mezar taşlarıyla ilgili en ciddi soru, 615 yıllık geçmiş olan dergâha ait sadece 8 adet mezar taşı olduğudur. Bu konuda birkaç cevap ortaya çıkmaktadır.

Öncelikle 615 yılda Karaman Mevlevihanesi’nde sadece 8 Mevlevi mezar taşının bulunması doğal değildir. Mutlaka bunun kat kat fazlası mezar taşı vardı. O zaman ne oldu sorusunun cevabını burada girmek gerekiyor. Temelde bilinmesi gereken hazirenin günümüze gelemeyen kısımları var. Hazirenin günümüze gelemeyen kısımlarında mutlaka Mevlevi mezar taşları vardı.

İkinci sorun ise hazirede bulunan 14. ve 15. yy’a ait tarihli-tarihsiz mezar taşlarının Mevlevi mezar taşı olup olmadığıdır. Tipolojileri ve kitabeleriyle söz konusu mezar taşları, bir Mevlevi mezar taşı olduğuna dair hiç ipucu vermemektedir. Sadece tarihi dönemlerinden yola çıkarak bu mezar taşlarını Mevlevî mezar taşları ilan etmek itiraz gerektirmeyen bir yaklaşımdır. Ancak 14. ve 15. yy’a ait tarihli ve tarihsiz mezar taşlarını Mevlevi mezar taşı kabul edebilmek için daha fazla kaynağa ve güçlü yorumlara ihtiyaç vardır.

5.    Kaynakça

Gülcan, D. A. (1977). Karaman Mevlevîhanesi, Mevlevîlik ve Karamanlı Mevlevî Velîleri. Karaman: Karaman Doğuş Matbaası.

Konyalı, İ. H. (1967). Karaman Tarihi. İstanbul: Baha Matbaası.

Şahin, H. (2017). Karaman Mader-i Mevlana (Aktekke) Camisi Haziresinde Bulunan Mezar Taşları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi(44), 297-343.

Tanrıkorur, Ş. B. (2001). Karaman Mevlevihanesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 24, s. 447-448.

Yıldırım, Y. (2022, 12 14). Karaman'da Mevlevilerin En Eski Mezar Taşı Lubbuhu Ahmed el-Mevlevi'nin Mezar Taşı. Akademik Sayfalar, 21(42), 662-666.